ممشاد دینوریممشاد دینوری، صوفی ایرانی در قرن سوم بود. ۱ - تشابه اسمیدر بعضی منابع، ممشاد دینوری با خواجه عِلو دینوری (متوفی ۲۹۸) یکی پنداشته شده است [۱]
نورالدین عبدالرحمن جامی، نفحات الانس فی حضرات القدس، ج۱، ص۸۱۴، چاپ محمودعابدی، تهران۱۳۸۶ش.
شاید به سبب نسبت هر دو تن به شهر دینور، نزدیک بودن سال وفاتشان و آمدن نام هر دو در ردیف مشایخ سلسلۀ چشتیه بود. [۲]
غلام سرور لاهوری، خزینه الاصفیاء، ج۱، ص۲۳۹، کان پور۱۹۲۹م.
[۳]
محمد شعیب، مرات الاولیاء، ج۱، ص۱۲۶، چاپ غلام ناصر مروت، اسلام آباد ۱۴۲۱/۲۰۰۱.
با این حال، شرح حال و اقوال آن‌ها به کلی با هم متفاوت است. [۴]
غلام سرور لاهوری، خزینه الاصفیاء، ج۱، ص۲۳۸ـ۲۳۹، کان پور۱۹۲۹م.
۲ - شناخت اجمالیاز تاریخ تولد و زادگاه ممشاد اطلاعی در دست نیست. وی از اقران جنید ، رویم ، و ابوالحسن نوری ، و یکی از نه نفری بود که گفته می‌شود بی‌واسطه از جانب جنید اجازۀ نقل روایت و نشر طریقت داشته اند. [۵]
نورالدین عبدالرحمن جامی، نفحات الانس فی حضرات القدس، ج۱، ص۹۲، چاپ محمودعابدی، تهران۱۳۸۶ش.
[۶]
محمد معصوم بن زین العابدین معصوم علیشاه، ج۲، ص۳۳۱، طرائق الحقایق، چاپ محمد جعفر محجوب، تهران ۱۳۳۹-۱۳۴۵ ش.
[۷]
محمد معصوم بن زین العابدین معصوم علیشاه، ج۲، ص۴۲۷-۴۲۸، طرائق الحقایق، چاپ محمد جعفر محجوب، تهران ۱۳۳۹-۱۳۴۵ ش.
وی همچنین مصاحب یحیی بن جلّاء بوده است. [۸]
ابو عبدالرحمن سلمی، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۳۱۶، چاپ نورالدین شریبه، حلب-سوریه، ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۹]
ابن جوزی، صفه الصفوه، ج۴،ص۷۸،محمود فاخوری ومحمد رواس قلعه چی، ج۳-۴، حلب ۱۳۹۳/۱۹۷۳م؛
۳ - جایگاه دینوری در تصوفمیزان اهمیت و جایگاه وی در تصوف از آن‌جا معلوم می‌شود که در شجره‌نامۀ چندین طریقت، از جمله در سلسلۀخلافت و روایت طریقت کبرویه ، نامش آمده است. [۱۰]
محمد معصوم بن زین العابدین معصوم علیشاه، طرائق الحقایق، ج۲، ص۳۳۶، چاپ محمد جعفر محجوب، تهران ۱۳۳۹-۱۳۴۵ ش.
۴ - نسبیکی از طرق انتساب شیخ شهاب‌الدین ابوحفص سهروردی به جنید، از طریق ممشاد است که این سلسله انتساب نیز از طریق جنید، در نهایت، به امام رضا علیه السلام می‌رسد. [۱۱]
محمد معصوم بن زین العابدین معصوم علیشاه، طرائق الحقایق، ج۲، ص۳۰۹، چاپ محمد جعفر محجوب، تهران ۱۳۳۹-۱۳۴۵ ش.
علاوه بر این‌ها، وی در شجره‌نامۀ سلسلۀ نعمت‌اللهیه هم حضور دارد [۱۲]
محمد معصوم بن زین العابدین معصوم علیشاه، طرائق الحقایق، ج۲، ص۳۲۸، چاپ محمد جعفر محجوب، تهران ۱۳۳۹-۱۳۴۵ ش.
و بنابر قولی، خواجه اسحاق چشتی ، مؤسس طریقت چشتیه، مرید ممشاد بوده واز او خرقه گرفته است. [۱۳]
میر خورد، سیر الاولیاء،ص۴۹، چاپ محمد ارشد قریشی، لاهور۱۳۹۸/۱۹۷۸م.
۵ - اعتقاداتاز ممشاد دینوری سخنان و حکایاتی باقی‌مانده که تا حدی نمایانگر افکار و احوال اوست. از جمله حکایت کرده‌اند که وی در جمع سماع صوفیان حاضر شد و قوالان خاموش شدند و اوبه آنان گفت که هیچ‌یک از ملاهی دنیا وی را به خود مشغول نمی‌کند. این حکایت، شاید شاهدی بر بی-التفاتی وی به سماع صوفیانه باشد. [۱۴]
عبدالکریم بن هوازن قشیری، ترجمۀ رساله قشیریه، ج۱، ص۴۱۸، چاپ بدیع الزمان فروزانفر، تهران۱۳۶۱ش.
وی دربارۀ آداب مریدی سخنانی دارد، شامل حرمت نهادن بر مشایخ، خدمت به برادران دینی، بیرون رفتن از اسباب دنیا یا نفی تعلق خاطر، و حفظ آداب شرع . [۱۵]
ابو عبدالرحمن سلمی، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۳۱۸، چاپ نورالدین شریبه، حلب-سوریه، ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۱۶]
خواجه عبدالله بن محمد انصاری، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۳۰۱، چاپ محمد سرور مولایی، تهران ۱۳۸۶ش.
همچنین توصیه کرده است که نزد مشایخ، خالی از مال و به دور از اظهار علم و رای و حتی پرسش باید رفت. [۱۷]
خواجه عبدالله بن محمد انصاری، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۳۰۱ ـ ۳۰۲، چاپ محمد سرور مولایی، تهران ۱۳۸۶ش.
ممشاد، معرفت را در فقر واقعی به سوی خدا [۱۸]
ابو عبدالرحمن سلمی، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۳۱۶، چاپ نورالدین شریبه، حلب-سوریه، ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۱۹]
خواجه عبدالله بن محمد انصاری، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۳۰۲، چاپ محمد سرور مولایی، تهران ۱۳۸۶ش.
و طریق وصول به حکمت را در خاموشی و تفکر می‌دانست. [۲۰]
عبدالکریم بن هوازن قشیری، ترجمۀ رساله قشیریه، ج۱، ص۱۸۴، چاپ بدیع الزمان فروزانفر، تهران۱۳۶۱ش.
[۲۱]
محمد بن ابراهیم عطار، تذکره الاولیاء، ج۱، ص۶۱۲، چاپ محمداستعلامی، تهران۱۳۷۸ش.
سخنانی نیز در نقش صدق و اخلاص در سیر و سلوک [۲۲]
ابونعیم اصفهانی، حلیه الاولیاء وطبقات الاصفیاء، ج۱۰، ص۳۵۳، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
و در اعتماد بر خدا و توکل دارد. [۲۳]
عبدالکریم بن هوازن قشیری، ترجمۀ رساله قشیریه، ج۱، ص۲۵۶، چاپ بدیع الزمان فروزانفر، تهران۱۳۶۱ش.
[۲۴]
محمد بن ابراهیم عطار، تذکره الاولیاء، ج۱، ص۶۱۱ـ۶۱۲، چاپ محمداستعلامی، تهران۱۳۷۸ش.
۶ - وفاتتاریخ وفات او را ۲۹۲ [۲۵]
محمد معصوم بن زین العابدین معصوم علیشاه، طرائق الحقایق، ج۲، ص۴۲۵، چاپ محمد جعفر محجوب، تهران ۱۳۳۹-۱۳۴۵ ش.
و ۲۹۷ ذکر کرده‌اند، [۲۶]
عبدالوهاب بن احمد شعرانی، الطبقات الکبری المسماه بلواقع الانوار فی طبقات الاخیار، ج۱، ص۱۰۲، بالهامش الانوار القدسیه فی بیان آداب العبودیه، بیروت۱۴۰۸ه/ ۱۹۸۸.
اما مطابق قول مشهور، وی در سال ۲۹۹ درگذشته است. [۲۷]
ابو عبدالرحمن سلمی، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۳۱۶، چاپ نورالدین شریبه، حلب-سوریه، ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۲۸]
عبدالکریم بن هوازن قشیری، ترجمۀ رساله قشیریه، ج۱، ص۶۹، چاپ بدیع الزمان فروزانفر، تهران۱۳۶۱ش.
[۲۹]
ابن جوزی، ج۴،ص۷۸،صفه الصفوه، محمود فاخوری ومحمد رواس قلعه چی، ج۳-۴، حلب ۱۳۹۳/۱۹۷۳م؛
۷ - فهرست منابع(۱) ابن جوزی، صفه الصفوه، محمود فاخوری ومحمد رواس قلعه چی، ج۳-۴، حلب ۱۳۹۳/۱۹۷۳م؛ (۲) ابونعیم اصفهانی، حلیه الاولیاء وطبقات الاصفیاء، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷. (۳) خواجه عبدالله بن محمد انصاری، طبقات الصوفیه، چاپ محمد سرور مولایی، تهران ۱۳۸۶ش. (۴) نورالدین عبدالرحمن جامی، نفحات الانس فی حضرات القدس، چاپ محمودعابدی، تهران۱۳۸۶ش. (۵) ابو عبدالرحمن سلمی، طبقات الصوفیه، چاپ نورالدین شریبه، حلب-سوریه، ۱۴۰۶/۱۹۸۶. (۶) عبدالوهاب بن احمد شعرانی، الطبقات الکبری المسماه بلواقع الانوار فی طبقات الاخیار، بالهامش الانوار القدسیه فی بیان آداب العبودیه، بیروت۱۴۰۸ه/ ۱۹۸۸. (۷) محمد شعیب، مرات الاولیاء، چاپ غلام ناصر مروت، اسلام آباد ۱۴۲۱/۲۰۰۱. (۸) محمد بن ابراهیم عطار، تذکره الاولیاء، چاپ محمداستعلامی، تهران۱۳۷۸ش. (۹) عبدالکریم بن هوازن قشیری، ترجمۀ رساله قشیریه، چاپ بدیع الزمان فروزانفر، تهران۱۳۶۱ش. (۱۰) غلام سرور لاهوری، خزینه الاصفیاء، کان پور۱۹۲۹م. (۱۱) محمد معصوم بن زین العابدین معصوم علیشاه، طرائق الحقایق، چاپ محمد جعفر محجوب، تهران ۱۳۳۹-۱۳۴۵ ش. (۱۲) میر خورد، سیر الاولیاء، چاپ محمد ارشد قریشی، لاهور۱۳۹۸/۱۹۷۸م. (۱۳) علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۸۷ش. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «ممشاد دینوری»، شماره۶۴۱۸. |